分类: 语林迷踪 |
1.语言简介
卡拉卡尔帕克语(原:qaraqalpaq
tili/qaraqalpaqsha,乌兹别克语:qoraqalpoq tili,俄语:каракалпакский
язык)是阿尔泰语系突厥语族克普恰克语支的一种语言。与她有亲缘关系的语言是哈萨克语、吉尔吉斯语、鞑靼语等。语言学家如M.Kirchner认为她是一种受乌兹别克语影响的哈萨克语方言。“qaraqalpaq”是个合成词由“qara(黑色)”和“qalpaq(帽子)”组成,据说是这个民族喜戴黑帽而得名。
这种语言主要分布在在乌兹别克斯坦(O’zbekistan)的卡拉卡尔帕克斯坦共和国(Qaraqalpaqstan
Respublikasi’)。
2.文字和发音
卡拉卡尔帕克语和乌兹别克语一样经历过多次文字改革,最新的拉丁字母正字法始于2009年,包含9个元音字母和23个辅音字母。字母表中一些字母与乌兹别克语不同。如:a’/æ/、i’/ɯ/、n’/ŋ/、u’/y/。例如:
a’det习惯(乌odat)、qa’lem笔(乌qalam)、pi’shi’q猫(乌mushuk)、juldi’z星星(乌julduz)、tan’黎明(乌tong)、ma’n’gi永远的(乌mangu)、ku’n日子(乌kun)、gu’l花(乌gul)
2009年最新的正字法与之前的正字法有一个较明显的差别是位于词首圆唇化的元音o、o’在书写上要写成wo、wo’,e在词首读[ye]时也要写ye。如:
wolar他们(旧olar)、wo’z自己(旧o’z)、yemes没有(旧emes)yesik门(旧esik)
3.元音和谐
卡拉卡尔帕克语元音和谐主要是前后元音和谐以及圆唇元音和谐。简要列举如下:
词干 后续元音
词例
a a, i’
aqi’l智慧
a’ e, i
a’lle某个
e e, i
yekinshi第二
i e, i
jigit小伙子
i’ a, i’
i’ssi’热
o a, o,
u, i’ wori’n地方
o’ e, i,
o’, u’ wo’zgeris变化
u a, o,
u, i’ urli’q盗贼
u’ e,
o’, u’, i u’yrek鸭子
4.名词的变化
卡拉卡尔帕语名词有数、格、领属性人称等语法范畴。简要列举如下:
4.1
复数
卡拉卡尔帕克语的复数相比哈萨克语简单不少,并没有哈萨克语那么多的辅音和谐变体,而是乌兹别克语近似,只是多了一个-ler变体。
卡帕语 乌兹语
汉语
bali’qlar baliqlar 很多鱼
awi’llar
qishloqlar 很多村庄
adamlar
odamlar 很多人
gu’ller
gullar 很多花
tiller
tillar 很多语言
so’zler
so‘zlar 很多词
4.2
变格
卡拉卡尔帕克语的格有主格(ataw sepligi)、属格(iyelik
sepligi)、向格(bari’s sepligi)、宾格(tabi’s sepligi)、位格(wori’n
sepligi)和从格(shi’g’i’s sepligi)。格词尾如下:
主格
零词尾
属格
-ni’n’/-nin’/-di’n’/-din’/-ti’n’/-tin’
宾格
-ni’/-ni/-di’/-di/-ti’/-ti/-n(第三人称领属性词尾后)
向格
-g’a/-ge/-qa/-ke
位格
-da/-de/-ta/-te/-nda/-nde(最后两个用于第三人称领属性词尾后)
从格
-nan/-nen/-dan/-den/-tan/-ten
变格例子:til(语言)
格 单数
复数
主 til
tiller
属
tildin’ tillerdin’
宾 tildi
tillerdi
向 tilge
tillerge
位 tilde
tillerde
从 tilden
tillerden
用例
Ol kimdi
ko’rdi?
他看见谁了?(kim谁+-di宾格)
No’kis
qalasi’ni’n’ aynalasi’ ju’da’ suli’w.
努库斯市周边非常美丽。(qala城市+-si’第三人称领属+-ni’n’属格)
Men
mektepke bardi’m.
我去了学校。(mektep学校+-ke向格)
Men
xatti’ atamnan aldi’m.
我收到了父亲那儿来的信。(xat信+-ti’宾格,ata父亲+-m我的+-nan从格)
4.3
领属性人称
1sg
-i’m/-im/-m
2sg
-i’n’/-in’/-n’
3sg
-si’/-si/-i’/-i
1pl
-i’mi’z/-imiz/-mi’z/-miz
2pl
-i’n’i’z/-in’iz/-n’i’z/-n’iz
3pl
-si’/-si/-i’/-i
变化例子:ju’z(脸)
单数:ju’zim我的脸,ju’zin’你的脸,ju’zi他的脸,ju’zimiz我们的脸,ju’zin’iz你们的脸,ju’zi他们的脸
复数:ju’zlerim,ju’zlerin’,ju’zleri,ju’zlerimiz,ju’zlerin’iz,ju’zleri
上述三个词尾可以加在同一个词后面,添加顺序是“名词+复数+领属性人称+格”。例如:yeslerimde“在我的许多记忆中”(yes记忆+-ler复数+-im我的+-de位格)
5.形容词
形容词置于名词前,同其他突厥语一样有级的变化。
比较级可以在形容词的词干上加-raq/-rek/-i’raq/-irek。例如:
uzaq远-uzag’i’raq比较远
ko’p多-ko’birek比较多
qatti’硬-qatti’raq比较硬
jaqsi’好-jaqsi’raq比较好
最高级在原级前加yen’即可。如:yen’ u’lken最伟大的,yen’
jaqsi’最好的
6.代词
6.1
人称代词的变格
我 你 他 我们
你们 他们
主 man
sen wol biz siz wollar
属 menin’
senin’ woli’n’ bizin’ sizin’ wolardi’n’
向 mag’an
sag’an wog’an bizge sizge wolarg’a
宾 meni
seni woni’ bizdi sizdi wolardi’
位 mende
sende wonda bizde sizde wolarda
从 mennen
sennen wonnan bizden sizden wolardan
6.2
指示代词的变格
这 那
主 bul
sol
属
buni’n’ soni’n’
向 bug’an
sog’an
宾 buni’
soni’
位 bunda
sonda
从 bunnan
sonnan
7.数词
基数词(1-10):bir, yeki, u’sh, to’rt, bes, alti’,
jeti, segiz, tog’i’z, on
序数词(1st-10th):birinshi, yekinshi, u’shinshi,
to’rtinshi, besinshi, alti’nshi’, jetinshi, segizinshi,
tog’i’zi’nshi’, oni’nshi’
8.动词
卡拉卡尔帕克语的动词和其他突厥语一样有时、态、体、人称等多种语法范畴。不定式(动名词形式)由词干加-i’w/-iw/-w构成,与哈萨克语类似。例如:
ali’w拿,beriw给,boli’w成为,yetiw做,jalaw舔,jew吃,juwi’w洗,ketiw去,woqi’w读,wo’liw死亡,wo’siw成长,soraw找,uri’w打,ishiw喝
8.1
动词的人称
根据时态不同卡拉卡尔帕克语动词需要添加相应的人称词尾。简要列举如下:
第一套:
1sg
-man/-men
2sg
-san’/-sen’
3sg
-di’/-di
1pl
-mi’z/-miz
2pl
-si’z/-siz
3pl
-di’/-di
第二套:
1sg
-m
2sg
-n’
3sg
-i’/-i
1pl
-q/-k
2pl
-n’i’z/-n’iz
3pl
-i’/-i
8.2
时态
卡拉卡尔帕克语时态丰富,以下仅举几个时态。
1)现在-将来时:词干+-a/-e(辅音后),
-y(元音后)+第一套人称
jazi’w写:jazaman, jazasan’, jazadi’, jazami’z,
jazasi’z, jazadi’
ketiw去:ketemen, ketesen’, ketedi, ketemiz,
ketesiz, ketedi
否定式在词干上加-ma/-me/-ba/-be+-y-再加人称
jazbayman, jazbaysan’, jazbaydi’……
ketmeymen, ketmeysen’, ketmeydi……
用例
-Sen
zawodta isleysen’ be?
你将在工厂工作吗?
-Yoq,
men institutta isleymen.
不,我将在研究所工作。
2)现在进行时:词干+-a/e+-p加助动词ati’r-/ju’r-/tur-/wot’ir-的变位形式。
so’yliw说:so’ylep
ati’rman/ju’rmen/turman/woti’rman(仅列出单数第一人称)
woynaw玩:woynap
ati’rman/ju’rmen/turman/woti’rman(仅列出单数第一人称)
与哈萨克语类似不同的助动词表示动作在不同状态下正在进行,有细微差别。
用例
Biz 12
qabatli’ turaq jaydi’ sali’p ati’rmi’z.
我们正在建设一栋12层的公寓楼。
Duwtar
shertip oti’r.
他在弹都塔尔。(强调是坐着)
3)确定过去时:词干+-di’/-di/-ti’/ti+第二套
islew找:isledim, isledin’, isledi, isledik,
isledin’iz, isledi
用例
Wol men
ku’lgen sayi’n ashi’wlandi’.
他对我的嘲笑感到气愤。
4)肯定将来时:词干+-a/-e/-y+-jaq(无元音和谐变体)+第一套(-man/-mi’z要变-pan/-pi’z,第三人称零词尾)
boli’w成为:bolajaqpan, bolajaqsan’, bolajaq,
bolajaqpi’z, bolajaqsi’z, bolajaq
用例
Men bir
su’yretke tu’sejaqpan.
我要拍一张照片。
前一篇:马拉雅拉姆语语法拾零
后一篇:俄罗斯罗姆语语法拾零