加载中…维吾尔语简明语法
(2014-11-01 14:47:10)
标签：
维吾尔语uyghur语法新疆突厥语 |
分类： 语林迷踪 |
1.语言简介
维吾尔语（原：ئۇيغۇرتىلى/ئۇيغۇرچە，英语：Uyghur language）属于阿尔泰语系突厥语族葛逻禄语支，乌兹别克语和维吾尔语同支，两者非常相似，互通程度很高。
维吾尔语使用过多种文字，我国境内现行的文字以阿拉伯字母为基础，共有32个字母，其中8个元音字母，24个辅音字母。人民币上那串像阿拉伯文一样的语言就是维吾尔语。境外如哈萨克斯坦的维吾尔语则使用以西里尔字母为基础的文字。现在手机及网络上常能见到拉丁化的维吾尔语文字。
2. 字母与发音
现代维吾尔语中有一个很特别的音变现象“元音弱化”，维吾尔族学者力提甫·托乎提在他编写的《现代维吾尔语参考语法》（2012）中指出“元音弱化”的提法不是很妥当，根据实际发音情况应该算是“元音高化”。为了保持术语的一致本篇还是称作“元音弱化”。这个特点有别与其他突厥语。
元音弱化主要是指词干末尾元音ئا和ئە在接附加词缀时产生的音变现象。力提甫·托乎提总结指出发生弱化要具备如下“1）+3）”或者“2）+3）”。
1）词干以元音结尾时，附加词缀必须以辅音开头且词缀音节类型为CV或CVC。
2）词干以辅音结尾时，附加词缀必须以元音开头且词缀音节类型为V或VC。
3）词干词尾的元音必须是短的低元音ئا，ئە，ئو，ئۆ。
另外，弱化时口语和书面语并不一致，以下只举几个书面语的例子。
例如：
تام墙+ى=تېمى
ئات马+ى=ئېتى
دە说+مە=دېمە
يە吃+مە=يەمە
3.名词
同其他突厥语一样，维吾尔语名词有数、格、领属性人称、谓语性人称等范畴。
3.1 数
维吾尔语名词的数是根据“元音和谐”在词干上加لار或لەر构成，部分词干有弱化。例如：
كىتاب书
كىتابلار
كۆز眼睛
كۆزلەر
بالا孩子
بالىلار
شەھەر城市
شەھەرلەر
ئوقۇغۇچى学生
ئوقۇغۇچىلار
和其他突厥语一样，数词修饰名词时名词不加复数词尾。例如：
ئەللىك ئات
五十匹马
بەش مەكتەپ
五所学校
3.2 领属性人称
维吾尔语领属性人称表示“某某的……”。词尾如下：
1sg م، ىم،
ۇم، ۈم
2sg(普) ڭ، ىڭ،
ۇڭ، ۈڭ
2sg(尊) ڭىز،
ىڭىز
3sg سى،
ى
1pl مىز،
ىمىز
2pl ڭلار،
ىڭلار، ۇڭلار، ۈڭلار
3pl سى،
ى
变化列举
ئاكا哥哥：ئاكام我的哥哥，ئاكاڭ你的哥哥，ئاكىڭىز您的哥哥，ئاكىسى他的哥哥，ئاكىمىز我们的哥哥，ئاكاڭلار你们的哥哥，ئاكىسى他们的哥哥
كۆز眼睛：كۆزۈم你的眼睛，كۆزۈڭ你的眼睛，كۆزىڭىز您的眼睛，كۆزى他的眼睛，كۆزىمىز我们的眼睛，كۆزۈڭلار你们的眼睛，كۆزى他们的眼睛
若名词以元音结尾需要在词干和人称词缀之间插入ي。例如：
ئىملا苹果 ئىملايىم我的苹果 ئىملايىمىز我们的苹果
پولۇ抓饭 پولۇيۇم我的抓饭 پولۇيىمىز我们的抓饭
3.3 名词的格
维吾尔语名词有主格、属格、向格、宾格、位格、从格，传统上还列有范围格、界限格、相似格和量似格，不过其他突厥语在描述语法的时候类似功能的词尾一般不算格词尾，不列入变格表。格词尾添加时需要根据元音和谐，部分词缀会引起词干“元音弱化”。维吾尔语格词尾如下：
主格 零
属格 نىڭ
向格 غا، قا،
گە، كە
宾格 نى
位格 دا، تا،
دە، تە
从格 دىن،
تىن
范围格 دىكى،
تىكى
界限格 غىچە،
قىچە، گىچە، كىچە
相似格 دەك،
تەك
量似格 چىلىك،
چە
变化列举
ئۆي房子：ئۆي، ئۆينىڭ، ئۆيگە، ئۆينى، ئۆيدە، ئۆيدىن، ئۆيدىكى، ئۆيگىچە، ئۆيدەك، ئۆيچىلىك
以上所列三种词尾可以出现在同一个词里。例如：كۆزلەرىمدە：كۆز眼睛+لەر复数+ىم我的+دە位格=在我的眼睛里
格的一些用法
1）主格：作句子的主语。
ھاۋا ئىسسىپ كەتتى
天气热了。（ھاۋا天气）
مەن پىلانسىز ئىش قىلمايمەن
我不做没有计划的事情。（مەن我）
مۇرات مەكتەپتە ئىشلەيدۇ
马木提在学校工作。（مۇرات穆拉提）
ئۆگىنىش بىزنىڭ ۋەزىپىمىز
学习是我们的任务。（ئۆگىنىش学习）
2）属格：表示人或事物的领属关系。
ئۇنىڭ ئېرى چەتكە خىزمەتكە چىقىپ كەتتى
她先生出差去了。（ئۇنىڭ她的）
تۇرمۇش-ئەدەبىيات-سەنئەتنىڭ پۈتمەس-تۈگىمەس مەنبەسى
生活是文学艺术取之不尽用之不竭的源泉。（ئەدەبىيات-سەنئەتنىڭ文学艺术的）
مەملىكىتىمىزنىڭ تارىخىدىمۇ مۇنداق مىساللار كۆپ
我国历史上也有许多这样的事例。（مەملىكىتىمىزنىڭ我国的）
ئۇلارنىڭ ئارىسى بۇزۇلدى
他们的关系破裂了。（ئۇلارنىڭ他们的）
3）位格：表示时间、地点、环境、状况、工具、方式等。
رەسىملىك ژۇرنال سىزدە تۇرسۇن، ئالدىرىماي كۈرۈپ چىقىڭ
画册你留着慢慢看吧。（سىزدە在你）
سائەت بەشتە كىنو كۆرىمىز
我们5点看电影。（سائەت بەشتە在5点）
قوي يېغىدا ئەتكەن پولۇ، سۇ يېغىدا ئەتكەن پولۇدىن تەملىك بولىدۇ
羊油做的抓饭比植物油做的香。（قوي يېغىدا用羊油，سۇ يېغىدا用植物油）
تۇرپان ئۈزۈمىنىك پۈتۈن دۇنيادا داڭقى بار
吐鲁番的葡萄在世界上都很有名。（دۇنيادا在世界上）
4）向格：表示趋向、对象、目的、方式等。
ماگىزىنغا يېڭى ماللار چىقتى
商店里摆出了许多新品。（ماگىزىنغا往商店）
بىز دېڭىزغا چۇشۈپ بېلىق تۇتىمىز
我们出海打渔。（دېڭىزغا往海洋）
بەزىدە شۇنداق ئويلاپ قالىمەن، سىز ئۇنىڭغا سوغۇق مۇئامىلە قىلماسلىقىڭىز كېرەك
有时我想，你对他不应该太冷淡。（ئۇنىڭغا对他）
يازلىق تەتىلدە شىنجاڭغا كېلىڭ، مەن سىزنى چوقۇم كۈتۈپ تۇرىمەن
暑假你到新疆来，我一定等着你。（شىنجاڭغا往新疆）
5）宾格：表示动作的对象。
بىر دېھقان قىش كۈنى توڭلاپ قېتىپ قالغان بىر يىلاننى كۆرۈپ قاپتۇ
一个农夫在冬天看见一条冻僵的蛇。（يىلاننى把蛇）
سىز خەنزۇچىنى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىڭ
请把汉语翻译成维吾尔语。（خەنزۇچىنى把汉语）
سىزنى بەك كۆرگۈمىز كەلدى، سۈرىتىڭىزنى ئەۋەتىپ بېرىك
我们非常想见您，寄一张照片来吧。（سىزنى把您，سۈرىتىڭىزنى把您的照片）
مەن بازاردا بىر لۇغەتنى ئىزدەيمەن
我要在巴扎里找一本词典。（لۇغەتنى把词典）
6）从格：表示起点、经过的处所、时间段、间接宾语以及比较等。
ئۇنىڭ سۆزى قەلبىمدىن چوڭقۇر ئورۇن ئالدى
他的话在我的心里留下了深刻的印象。（قەلبىمدىن从我的心里）
ھەر كۈنى تۆت سائەتتىن دەرس ئاڭلايمەن
我每天上四个小时课。（تۆت سائەتتىن历时4小时）
مەن مۇئەللىمدىن بىر سوئال سورايمەن
我要问老师一个问题。（مۇئەللىمدىن向老师）
قەشقەر ئۈرۈمچىدىن ئىسسىق
喀什比乌鲁木齐热。（ئۈرۈمچىدىن比乌鲁木齐）
7）界限格：表示动作终止的时间、地点、人和物。
مەن بۇ قېتىم قەشقەرگىچە باردىم
这一次，我一路走到了喀什。（قەشقەرگىچە直到喀什）
ئۇنىڭ ئۈزى قۇلىقىغىچە قىزىرىپ كەتتى
他的脸红到了耳朵。（قۇلىقىغىچە直到耳朵）
مەن دوستۇمنى بېكەتكىچە ئاپىرىپ قويدۇم
我把朋友一直送到了车站。（بېكەتكىچە直到车站）
8）范围格：表示人或事物在时间或空间上所处的范围，一般作定语。
بۇ يەردىكى مەسىلە
这里的问题
ئورۇندۇق ئاستىدىكى توخۇ
椅子下面的鸡
تۇرمۇشتىكى ئۆزگىرىشلەر
生活中的改变
كۆڭۈلدىكى سۆز
心里话
9）量似格：表示同某事物或动作、特征，在数量、程度等方面相似。
سېنىڭ بويۇڭچىلىك بويى بار ئادەم ئىنتايىن ئاز
有像你这样身材的人少见。（بوبۇڭچىلىك像你的身材）
مېنىڭ كىتابىم سىزنىڭ كىتابىڭىزچىلىك كۆپ ئەمەس
我的书没您多。（كىتابىڭىزچىلىك像你的书）
10）相似格：表示相似。
ئۇلار ئاكا-ئۇكىدەك ئۆزئارا كۆڭۈل بۆلىدۇ، ياردەم قىلىدۇ
他们像兄弟般互相关心，互相帮助。（ئاكا-ئۇكىدەك兄弟般）
بۇ ماقالە ئۇ ماقالىدەك قىيىن ئەمەس
这篇文章不像那片文章那样难。（ئۇ ماقالىدەك像那篇文章）
ئۇنىڭ سالامەتلىكى ياخشىدەك قىلىدۇ
看来他身体不错。（相似格与قىل或تۇر连用表示“好像，看起来”）
4. 形容词
维吾尔语形容词主要分成关系形容词（无级形容词）和性质形容词（有级形容词）两类形态上前者没有“级”的变化，后者有“减弱级”，“增强级”，“指小级”等。
无级形容词有：ئەركەك男的，چىشى女的，سۇنۇق断的，ئىجابىي积极的，دىنىي宗教的……
有级形容词有：قىزىل红的，چىراىلىق帅气的/漂亮的，تار窄的，سېسىق烂的/臭的……
减弱级是在有级形容词原形后面加راق،رەك。例如：
ئۇزۇن长的
ئۇزۇنراق稍长的
كىچىك小的
كىچىكرەك稍小的
كۆپ多的
كۆپرەك稍多的
چىراىلىق帅的
چىراىلىقراق略帅的
形容词表示“比较”时常用带从格的句型“对象A+从格+对象B+形容词”。例如：
ئادىل مەندىن ئىگىز
阿迪力比我高。
مەن سىزدىن چىراىلىق
我比你帅。/我比你美。
表示最高级时一般加ئەڭ“最”。例如：
شەھەر ئاھالىسىنىڭ ئەڭ تۆۋەن تۇرمۇش كاپالىتى تۈزۈمى
城市居民最低生活保障（ئەڭ تۆۋەن最低）
ئەڭ ناچار ئەھۋال
最坏情况
一些形容词后面加غىنا، قىنا، گىنە، كىنە表示指小，表爱。例如：
ئۇماق可爱的
ئۇماققىنا媚人的
ئەپچىل聪明的
ئەپچىلگىنە聪明过人的
5.代词
维吾尔语有人称代词、指示代词、疑问代词、反身代词等。第二人称有普通、尊敬、敬意的区别。代词有变格形态，以下列举人称代词及其变化：
1sg مەن
2sg(普)
سەن
2sg(尊)
سىز
2sg(敬)
سىلى
3sg ئۇ
1pl بىز
2pl(普)
سىلەر
2pl(尊)
سىزلەر
2pl(敬)
ھەرقايسىلىرى،ھەربىرلىرى
3pl
ئۇلار
人称代词变格一览
格 他
您(敬)
您(尊)
你(普) 我
主
مەن
سەن
سىز
سىلى ئۇ
宾
مېنى
سېنى
سىزنى
سىلىنى
ئۇنى
属
مېنىڭ
سېنىڭ
سىزنىڭ
سىلىنىڭ
ئۇنىڭ
向
ماڭا
ساڭا
سىزگە
سىلىگە
ئۇنىڭغا
位
مەندە
سەندە
سىزدە
سىلىدە
ئۇنىڭدا
从
مەندىن
سەندىن
سىزدىن
سىلىدىن
ئۇنىڭدىن
范
مېنىڭدىكى
سەندىكى
سىزدىكى
سىلىدىكى
ئۇنىڭدىكى
界
مەنگىچە
维吾尔语（原：ئۇيغۇرتىلى/ئۇيغۇرچە，英语：Uyghur language）属于阿尔泰语系突厥语族葛逻禄语支，乌兹别克语和维吾尔语同支，两者非常相似，互通程度很高。
维吾尔语使用过多种文字，我国境内现行的文字以阿拉伯字母为基础，共有32个字母，其中8个元音字母，24个辅音字母。人民币上那串像阿拉伯文一样的语言就是维吾尔语。境外如哈萨克斯坦的维吾尔语则使用以西里尔字母为基础的文字。现在手机及网络上常能见到拉丁化的维吾尔语文字。
2. 字母与发音
维吾尔语（阿拉伯字母-西里尔字母-拉丁字母）字母表（图片转自网络）
现代维吾尔语中有一个很特别的音变现象“元音弱化”，维吾尔族学者力提甫·托乎提在他编写的《现代维吾尔语参考语法》（2012）中指出“元音弱化”的提法不是很妥当，根据实际发音情况应该算是“元音高化”。为了保持术语的一致本篇还是称作“元音弱化”。这个特点有别与其他突厥语。
元音弱化主要是指词干末尾元音ئا和ئە在接附加词缀时产生的音变现象。力提甫·托乎提总结指出发生弱化要具备如下“1）+3）”或者“2）+3）”。
1）词干以元音结尾时，附加词缀必须以辅音开头且词缀音节类型为CV或CVC。
2）词干以辅音结尾时，附加词缀必须以元音开头且词缀音节类型为V或VC。
3）词干词尾的元音必须是短的低元音ئا，ئە，ئو，ئۆ。
另外，弱化时口语和书面语并不一致，以下只举几个书面语的例子。
例如：
تام墙+ى=تېمى
ئات马+ى=ئېتى
دە说+مە=دېمە
يە吃+مە=يەمە
3.名词
同其他突厥语一样，维吾尔语名词有数、格、领属性人称、谓语性人称等范畴。
3.1 数
维吾尔语名词的数是根据“元音和谐”在词干上加لار或لەر构成，部分词干有弱化。例如：
كىتاب书
كۆز眼睛
بالا孩子
شەھەر城市
ئوقۇغۇچى学生
和其他突厥语一样，数词修饰名词时名词不加复数词尾。例如：
ئەللىك ئات
بەش مەكتەپ
3.2 领属性人称
维吾尔语领属性人称表示“某某的……”。词尾如下：
1sg
2sg(普)
2sg(尊)
3sg
1pl
2pl
3pl
变化列举
ئاكا哥哥：ئاكام我的哥哥，ئاكاڭ你的哥哥，ئاكىڭىز您的哥哥，ئاكىسى他的哥哥，ئاكىمىز我们的哥哥，ئاكاڭلار你们的哥哥，ئاكىسى他们的哥哥
كۆز眼睛：كۆزۈم你的眼睛，كۆزۈڭ你的眼睛，كۆزىڭىز您的眼睛，كۆزى他的眼睛，كۆزىمىز我们的眼睛，كۆزۈڭلار你们的眼睛，كۆزى他们的眼睛
若名词以元音结尾需要在词干和人称词缀之间插入ي。例如：
ئىملا苹果 ئىملايىم我的苹果 ئىملايىمىز我们的苹果
پولۇ抓饭 پولۇيۇم我的抓饭 پولۇيىمىز我们的抓饭
3.3 名词的格
维吾尔语名词有主格、属格、向格、宾格、位格、从格，传统上还列有范围格、界限格、相似格和量似格，不过其他突厥语在描述语法的时候类似功能的词尾一般不算格词尾，不列入变格表。格词尾添加时需要根据元音和谐，部分词缀会引起词干“元音弱化”。维吾尔语格词尾如下：
主格
属格
向格
宾格
位格
从格
范围格
界限格
相似格
量似格
变化列举
ئۆي房子：ئۆي، ئۆينىڭ، ئۆيگە، ئۆينى، ئۆيدە، ئۆيدىن، ئۆيدىكى، ئۆيگىچە، ئۆيدەك، ئۆيچىلىك
以上所列三种词尾可以出现在同一个词里。例如：كۆزلەرىمدە：كۆز眼睛+لەر复数+ىم我的+دە位格=在我的眼睛里
格的一些用法
1）主格：作句子的主语。
ھاۋا ئىسسىپ كەتتى
天气热了。（ھاۋا天气）
مەن پىلانسىز ئىش قىلمايمەن
我不做没有计划的事情。（مەن我）
مۇرات مەكتەپتە ئىشلەيدۇ
马木提在学校工作。（مۇرات穆拉提）
ئۆگىنىش بىزنىڭ ۋەزىپىمىز
学习是我们的任务。（ئۆگىنىش学习）
2）属格：表示人或事物的领属关系。
ئۇنىڭ ئېرى چەتكە خىزمەتكە چىقىپ كەتتى
她先生出差去了。（ئۇنىڭ她的）
تۇرمۇش-ئەدەبىيات-سەنئەتنىڭ پۈتمەس-تۈگىمەس مەنبەسى
生活是文学艺术取之不尽用之不竭的源泉。（ئەدەبىيات-سەنئەتنىڭ文学艺术的）
مەملىكىتىمىزنىڭ تارىخىدىمۇ مۇنداق مىساللار كۆپ
我国历史上也有许多这样的事例。（مەملىكىتىمىزنىڭ我国的）
ئۇلارنىڭ ئارىسى بۇزۇلدى
他们的关系破裂了。（ئۇلارنىڭ他们的）
3）位格：表示时间、地点、环境、状况、工具、方式等。
رەسىملىك ژۇرنال سىزدە تۇرسۇن، ئالدىرىماي كۈرۈپ چىقىڭ
画册你留着慢慢看吧。（سىزدە在你）
سائەت بەشتە كىنو كۆرىمىز
我们5点看电影。（سائەت بەشتە在5点）
قوي يېغىدا ئەتكەن پولۇ، سۇ يېغىدا ئەتكەن پولۇدىن تەملىك بولىدۇ
羊油做的抓饭比植物油做的香。（قوي يېغىدا用羊油，سۇ يېغىدا用植物油）
تۇرپان ئۈزۈمىنىك پۈتۈن دۇنيادا داڭقى بار
吐鲁番的葡萄在世界上都很有名。（دۇنيادا在世界上）
4）向格：表示趋向、对象、目的、方式等。
ماگىزىنغا يېڭى ماللار چىقتى
商店里摆出了许多新品。（ماگىزىنغا往商店）
بىز دېڭىزغا چۇشۈپ بېلىق تۇتىمىز
我们出海打渔。（دېڭىزغا往海洋）
بەزىدە شۇنداق ئويلاپ قالىمەن، سىز ئۇنىڭغا سوغۇق مۇئامىلە قىلماسلىقىڭىز كېرەك
有时我想，你对他不应该太冷淡。（ئۇنىڭغا对他）
يازلىق تەتىلدە شىنجاڭغا كېلىڭ، مەن سىزنى چوقۇم كۈتۈپ تۇرىمەن
暑假你到新疆来，我一定等着你。（شىنجاڭغا往新疆）
5）宾格：表示动作的对象。
بىر دېھقان قىش كۈنى توڭلاپ قېتىپ قالغان بىر يىلاننى كۆرۈپ قاپتۇ
一个农夫在冬天看见一条冻僵的蛇。（يىلاننى把蛇）
سىز خەنزۇچىنى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىڭ
请把汉语翻译成维吾尔语。（خەنزۇچىنى把汉语）
سىزنى بەك كۆرگۈمىز كەلدى، سۈرىتىڭىزنى ئەۋەتىپ بېرىك
我们非常想见您，寄一张照片来吧。（سىزنى把您，سۈرىتىڭىزنى把您的照片）
مەن بازاردا بىر لۇغەتنى ئىزدەيمەن
我要在巴扎里找一本词典。（لۇغەتنى把词典）
6）从格：表示起点、经过的处所、时间段、间接宾语以及比较等。
ئۇنىڭ سۆزى قەلبىمدىن چوڭقۇر ئورۇن ئالدى
他的话在我的心里留下了深刻的印象。（قەلبىمدىن从我的心里）
ھەر كۈنى تۆت سائەتتىن دەرس ئاڭلايمەن
我每天上四个小时课。（تۆت سائەتتىن历时4小时）
مەن مۇئەللىمدىن بىر سوئال سورايمەن
我要问老师一个问题。（مۇئەللىمدىن向老师）
قەشقەر ئۈرۈمچىدىن ئىسسىق
喀什比乌鲁木齐热。（ئۈرۈمچىدىن比乌鲁木齐）
7）界限格：表示动作终止的时间、地点、人和物。
مەن بۇ قېتىم قەشقەرگىچە باردىم
这一次，我一路走到了喀什。（قەشقەرگىچە直到喀什）
ئۇنىڭ ئۈزى قۇلىقىغىچە قىزىرىپ كەتتى
他的脸红到了耳朵。（قۇلىقىغىچە直到耳朵）
مەن دوستۇمنى بېكەتكىچە ئاپىرىپ قويدۇم
我把朋友一直送到了车站。（بېكەتكىچە直到车站）
8）范围格：表示人或事物在时间或空间上所处的范围，一般作定语。
بۇ يەردىكى مەسىلە
这里的问题
ئورۇندۇق ئاستىدىكى توخۇ
椅子下面的鸡
تۇرمۇشتىكى ئۆزگىرىشلەر
生活中的改变
كۆڭۈلدىكى سۆز
心里话
9）量似格：表示同某事物或动作、特征，在数量、程度等方面相似。
سېنىڭ بويۇڭچىلىك بويى بار ئادەم ئىنتايىن ئاز
有像你这样身材的人少见。（بوبۇڭچىلىك像你的身材）
مېنىڭ كىتابىم سىزنىڭ كىتابىڭىزچىلىك كۆپ ئەمەس
我的书没您多。（كىتابىڭىزچىلىك像你的书）
10）相似格：表示相似。
ئۇلار ئاكا-ئۇكىدەك ئۆزئارا كۆڭۈل بۆلىدۇ، ياردەم قىلىدۇ
他们像兄弟般互相关心，互相帮助。（ئاكا-ئۇكىدەك兄弟般）
بۇ ماقالە ئۇ ماقالىدەك قىيىن ئەمەس
这篇文章不像那片文章那样难。（ئۇ ماقالىدەك像那篇文章）
ئۇنىڭ سالامەتلىكى ياخشىدەك قىلىدۇ
看来他身体不错。（相似格与قىل或تۇر连用表示“好像，看起来”）
4. 形容词
维吾尔语形容词主要分成关系形容词（无级形容词）和性质形容词（有级形容词）两类形态上前者没有“级”的变化，后者有“减弱级”，“增强级”，“指小级”等。
无级形容词有：ئەركەك男的，چىشى女的，سۇنۇق断的，ئىجابىي积极的，دىنىي宗教的……
有级形容词有：قىزىل红的，چىراىلىق帅气的/漂亮的，تار窄的，سېسىق烂的/臭的……
减弱级是在有级形容词原形后面加راق،رەك。例如：
ئۇزۇن长的
كىچىك小的
كۆپ多的
چىراىلىق帅的
形容词表示“比较”时常用带从格的句型“对象A+从格+对象B+形容词”。例如：
ئادىل مەندىن ئىگىز
阿迪力比我高。
مەن سىزدىن چىراىلىق
我比你帅。/我比你美。
表示最高级时一般加ئەڭ“最”。例如：
شەھەر ئاھالىسىنىڭ ئەڭ تۆۋەن تۇرمۇش كاپالىتى تۈزۈمى
城市居民最低生活保障（ئەڭ تۆۋەن最低）
ئەڭ ناچار ئەھۋال
最坏情况
一些形容词后面加غىنا، قىنا، گىنە، كىنە表示指小，表爱。例如：
ئۇماق可爱的
ئەپچىل聪明的
5.代词
维吾尔语有人称代词、指示代词、疑问代词、反身代词等。第二人称有普通、尊敬、敬意的区别。代词有变格形态，以下列举人称代词及其变化：
1sg
2sg(普)
2sg(尊)
2sg(敬)
3sg
1pl
2pl(普)
2pl(尊)
2pl(敬)
3pl
人称代词变格一览
格
主
宾
属
向
位
从
范
界