1.语言简介
巴什基尔语(巴什基尔语：башҡорт теле，英语:Bashkir language，俄语：Башкирский язык)是阿尔泰语系突厥语族克普恰克语支的一种语言，与喀山的鞑靼语关系很近，两种语言在一定程度上可以互通。巴什基尔语在俄罗斯巴什基尔共和国(Башҡортостан Республикаһы)有官方地位。



2.文字和语音
巴什基尔语使用以基里尔字母为基础的文字，有较多特殊字母，如ғ[ɣ], ҙ[ð], ҡ[q], ң[ŋ], ҫ[θ], ү[y], һ[h], ә[æ], ө[ø]。其他字母的发音与俄语类似。
巴什基尔语中前后元音和谐严正，元音分类如下：

-前元音：ә, э(е), и, ө, ү
-后元音：а, ы, о, у

除元音和谐外，巴什基尔语有复杂的辅音和谐，具体例子见下面的语法。

3.名词的变化
同其他突厥语一样，巴什基尔语的名词有数、格、领属性人称和谓语性人称等语法范畴。
3.1 数
巴什基尔语保留有较多的元音和辅音和谐，词缀形式丰富。复数词缀如下：
1) а,ә,ы,е,о,ө,я后加-лар/-ләр，如：ата-аталар父，кәмә-кәмәләр船
2) л,м,н,ң,з,ж后加-дар/-дәр，如：көн-көндәр日子，хайуан-хайуандар动物
3) б,в,г,д,к,ҡ,п,с,ҫ,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ后加-тар/-тәр，如：эт-эттәр狗，китап-китаптар书
4) ҙ,й,р,у,ү,и,ю后加-ҙар/-ҙәр，如：әсәй-әсәйҙәр母，ҡар-ҡарҙар雪

3.2 格
巴什基尔语有主格、属格、向格、宾格、位格、从格六个格。

1) 主格：无词尾。用于主语、表语等
用例：
Ҡояш байыуға тартым. 太阳落山。
Мин уҡытыусы булам. 我成了学生。

2) 属格：表示领属等
a)    а,ә,ы,е,о,ө,я后加-ның/-нең/-ноң/-нөң，如：атаның, кәмәнең
b)    л,м,н,ң,з,ж后加-дың/-дең/-доң/-дөң，如：көндөң, хайуандың
c)    б,в,г,д,к,ҡ,п,с,ҫ,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ后加-тың/-тең/-тоң/-төң，如：эттең, китаптың
d)    ҙ,й,р,у,ү,и,ю后加-ҙың/-ҙең/-ҙоң/-ҙөң，如：әсәйҙең, ҡарҙың

用例：
Әкиәт-халыҡ ижады-ның киң таралған жанры.
故事是民间文学中广泛传播的一种形式。
Егет-тең туры толпар аты ла булған, ти.
小伙子说他有一匹枣红色的天马。【表示“拥有”时，主语用属格。】

3) 宾格：作宾语
a)    а,ә,ы,е,о,ө,я后加-ны/-не/-но/-нө，如：атаны, кәмәне
b)    л,м,н,ң,з,ж后加-ды/-де/-до/-дө，如：көндө,хайуанда
c)    б,в,г,д,к,ҡ,п,с,ҫ,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ后加-ты/-те/-то/-тө，如：этте, китапты
d)    ҙ,й,р,у,ү,и,ю后加-ҙы/-ҙе/-ҙо/-ҙө，如：әсәйҙе, ҡарҙы

用例：
Урал тауының ҡуйы урмандары, мәғрүр ҡаялары улар-ҙы дошмандарҙан һаҡлаған.
乌拉尔山脉浓密的树林和高耸的岩石保护了他们免受敌患。
Урал-ды, батырҙар-ҙы данлап, башҡорт сәсәндәре йыр сығарған.
巴什基尔说唱人谱写歌曲赞美乌拉尔山和他们的英雄。

4) 向格：表示朝向、间接宾语等
a)    а,ә,ы,е,о,ө,я后加-ға/-гә，如：атаға, кәмәгә
b)    л,м,н,ң,з,ж后加-ға/-гә，如：көнгә, хайуанға
c)    б,в,г,д,к,ҡ,п,с,ҫ,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ后加-ҡа/-кә，如：эткә, китапҡа
d)    ҙ,й,р,у,ү,и,ю后加-ға/-гә，如：әсәйгә, ҡарға

用例：
Шишмә-гә барҙы.
他走到了河边。
Минең һүҙҙәрем улар-ға тәъҫир итерҙәр тип уйлайым.
我感觉我的话对他们起了作用。

5) 位格：表示方位，拥有等
a)    а,ә,ы,е,о,ө,я后加-ла/-лә，如：атала, кәмәлә
b)    л,м,н,ң,з,ж后加-да/-дә，如：көндә, хайуанда
c)    б,в,г,д,к,ҡ,п,с,ҫ,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ后加-та/-тә，如：эттә, китапта
d)    ҙ,й,р,у,ү,и,ю后加-ҙа/-ҙә，如：әсәйҙә, ҡарҙа

用例：
Урал-да тыуып, урал-да үҫкән.
他们生在乌拉尔山，长在乌拉尔山。
Борон заман-да Бөрйән башҡорттары араһы-нда бер егет йәшәгән.
很久以前在贝连巴什基尔人中有一个青年。

6) 从格：表示从……
a)    а,ә,ы,е,о,ө,я后加-нан/-нән，如：атанан, кәмәнән
b)    л,м,н,ң,з,ж后加-дан/-дән，如：көндән, хайуандан
c)    б,в,г,д,к,ҡ,п,с,ҫ,т,ф,х,һ,ц,ч,ш,щ后加-тан/-тән，如：эттән, китаптан
d)    ҙ,й,р,у,ү,и,ю后加-ҙан/-ҙән，如：әсәйҙән, ҡарҙан

用例：
Мин өй-ҙән сыҡтым.
我从家里走了出来。
Ул ултырғыс-тан торҙо.
他从桌边站了起来。

3.3 领属性人称
-单数
第一人称：元音结尾者加-м；辅音结尾者加-ым/-ем/-ом/-өм
第二人称：元音结尾者加-ң；辅音结尾者加-ың /-ең /-оң /-өң
第三人称：元音结尾者加-һы/-һе/-һо-һө；辅音结尾者加-ы/-е/-о/-ө
-复数
第一人称：元音结尾者加-быҙ/-беҙ/-боҙ/-бөҙ；辅音结尾者加-ыбыҙ/–ебеҙ/-обоҙ/-өбөҙ
第二人称：元音结尾者加-ғыҙ/-геҙ/-ғоҙ/-гөҙ；辅音结尾者加-ығыҙ/-егеҙ/-оғоҙ/-өгөҙ
第三人称：元音结尾者加-һы/-һе/-һо-һө；辅音结尾者加-ы/-е/-о/-ө
第三人称领属性词尾加位格、从格时，在连接处需添加-н-，如：телендә, телендән

变化例举
аяҡ脚(注意“ҡ”要变“ғ”)
аяғым, аяғың, аяғы, аяғыбыҙ, аяғығыҙ, аяғы

тел语言
телем, телең, теле, телебеҙ, телегеҙ, теле

数、领属性人称以及格词尾可以同时加在一个词上，顺序为“名词+复数+领属性人称+格”。如：ҡул-дары-м-да在我的双手中；бала-лары-м-дан 从我的孩子们；ҡул-дары-н-дың 他双手的

3.4 谓语性人称
-单数
第一人称：-мын/-мен/-мон/-мөн
第二人称：-һың/-һең/-һоң-һөң
第三人称：无词尾
-复数
第一人称：-быҙ/-беҙ/-боҙ/-бөҙ
第二人称：-һығыҙ/-һегеҙ/-һоғоҙ/-һөгөҙ
第三人称：同名词复数词尾

变化例举：
бай富人
баймын 我是富人，байһың 你是富人，бай他是富人，байбыҙ我们是富人，байһығыҙ你们是富人，байҙар他们是富人

上述词尾加在名词后表示“某某是……”。如：Уҡытыусымын.我是学生。Эшселәр.他是工人。这种结构也可以用另一种形式，即“人称代词+名词”。 Уҡытыусымын.=Мин уҡытыусы. Эшселәр.= Ул эшсе.

4. 代词
4.1 人称代词的变格
人称    主    属    向    宾    位    从       
我    мин    минең    миңә    мине    миндә    минән       
你    һин    һинең    һиңә    һине    һиндә    һинән       
他    ул    уның    уға    уны    унда    унан       
我们    беҙ    беҙҙең    беҙгә    беҙҙе    беҙҙә    беҙҙән       
你们    һеҙ    һеҙҙең    һеҙгә    һеҙҙе    һеҙҙә    һеҙҙән       
他们    улар    уларҙың    уларға    уларҙы    уларҙа    уларҙан    


4.2 指示代词的变格
格    这(近指)    这(远指)    那(近指)    那(远指)       
主    был    ошо    шул    теге       
属    бының    ошоноң    шуның    тегенең       
与    быға    ошоға    шуға    тегегә       
宾    быны    ошоно    шуны    тегене       
从    бынан    ошонан    шунан    тегенән    

5. 形容词
巴什基尔语形容词同其他突厥语一样没有明显的词形特征，形容词与副词没有明显界限，修饰名词为形容词，修饰动词即为副词，有级的变化。
-比较级
词干加–раҡ/-рәк, -ыраҡ/-ерәк/-ораҡ/-өрәк，如：тиҙ快-тиҙерәк更快；ҡысҡырып大声- ҡысҡырыбыраҡ更大声；яҡшы好-яҡшыраҡ更好。
-最高级
在形容词原型前加иң“最”，如：иң тиҙ最快，иң яҡшы最好

6. 数词
-基数词（1~10）
бер，ике，өс，дөрт，биш，алты，ете，һигеҙ，туғыҙ，ун
-序数词（1st~10th）
беренсе，икенсе，өсөнсө，дүртенсе，бишенсе，алтынсы，етенсе，һигеҙенсе，туғыҙынсы，унынсы

同其他突厥语一样，数词修饰名词时，名词不用复数。如：ике бала两个孩子，һигеҙ егет八个小伙。


7. 动词的变化
和其他突厥语一样，巴什基尔语动词也有丰富的时、体、态等语法范畴。
7.1 动词的人称
巴什基尔语的陈述式人称与其他突厥语一样有两套。

第一套人称：-м，-ң，无，-ҡ/к，-ғыҙ/геҙ/ғоҙ/гөҙ，-лар/ләр
第二套人称：-мын/мен/мон/мөн，-һың/һең/һоң/һөң，无，-быҙ/беҙ/боҙ/бөҙ，-һығыҙ/һегеҙ/һоғоҙ/һөгөҙ，-лар/ләр/дар/дәр/тар/тәр/ҙар/ҙәр

第一套人称主要用于过去时，第二套人称用于现在时和将来时。

7.2 动词的不定式
巴什基尔语动词不定式有两种形式。
a)词干后加-ыу/еү/оу/өү(词干以辅音结尾)，-у/ү(词干以元音结尾)，如：алыу拿，көлөү笑
b)词干后加-ырға/ергә/орға/өргә，如：алырға，көлөргә

用例：
-ырға型：
Мин һеҙҙе күр-ергә теләр инем.
我想见你们。【күр-：见；телә-：想】
Һин нисек шулай һөйләнергә батырсылыҡ итәһең?
你竟敢说那种话？【һөйлән-ергә：说；батырсылыҡ：有胆量】

7.3 时态

1) 确定过去时：词干+-ды/-де/-до/-дө; -ты/-те/-то/-тө; -ҙы/-ҙе/-ҙо/-ҙө; -ны/-не/-но/-нө+人称。表示确定的发生过的事情。

变位例子
уҡы-读：уҡыным, уҡының, уҡыны, уҡыныҡ, уҡынығыҙ, уҡынылар
кил-来：килдем, килдең, килде, килдек, килдегеҙ, килделәр

用例：
Мин библиотекала ике сәғәт самаһы ваҡытҡа ҡал-ды-м.
我在图书馆待了近两个小时。【ике сәғәт：两个小时；самаһы：近，约莫】

2) 不定过去时：词干+-ған/-гән/-ҡан/-кән+人称。表示听说的过去的事情，常用来叙述某件已发生的事情。

变位例子
ал-拿：алғанмын, алғанһың, алған, алғанбыҙ, алғанһығыҙ, алғандар
сөй-扔：сөйгәнмен, сөйгәнһең, сөйгән, сөйгәнбеҙ, сөйгәнһегеҙ, сөйгәндәр

用例：
Башҡорт борон-борондан мәғрүр Урал тауҙары араһында, Уралға һыйынып йәшә-гән.
巴什基尔人很早以前便依偎在雄伟的乌拉尔山麓。

3) 未完成过去时：词干+-а/-ә(辅音)/-й(元音)+ине-的变位
变位例子：
ал-：ала инем/инең/ине/инек/инегеҙ/инеләр

用例：
Беҙ урамға сыҡҡанда, Хәйрулла бабай, һис ашыҡмай ғына, өйҙәренә ҡайтып килә ине.
我们走到街上的时候，海鲁拉先生正不慌不忙从家里走出来。

4)先过去时：词干+-ҡайны/кәйне/ғайны/гәйне+人称
变位例子：
яҙ-：яҙғайным, яҙғайның, яҙғайны, яҙғайныҡ, яҙғайнығыҙ, яҙғайнылар
кит-：киткәйнем, киткәйнең, киткәйне, киткәйнек，киткәйнегеҙ, киткәйнеләр

5) 现在时：词干+-а/-ә(辅音)/-й(元音)+人称
变位例子：
яҙ-写：яҙам, яҙаһың, яҙа, яҙабыҙ, яҙаһығыҙ, яҙалар
уҡы-：уҡыйым，уҡыйһың，уҡый，уҡыйбыҙ，уҡыйһығыҙ，уҡыйҙар

用例：
Улар башҡорт мәктәбендә бик теләп уҡыйҙар.
他们很乐意在巴什基尔小学念书。【теләп：乐意】
Мин башҡортса һөйләй алам.
我会说巴什基尔语。

6) 不定将来时：词干+-ыр/-ер/-ор/-өр/р+人称。表示不确定的将来的行为。
变位例子：
яҙ-：яҙырмын, яҙырһың, яҙыр, яҙырбыҙ, яҙырһығыҙ, яҙырҙар
эшлә-工作：эшләрмен, эшләрһең, эшләр, эшләрбеҙ，эшләрһегеҙ, эшләрҙәр

用例：
Иҫән булһаҡ, бәлкем, осрашырбыҙ.
如果我们还健在，可能的话还会见面。【иҫән булыу：健在；бәлкем=бәлки：有可能】

7) 确定将来时：词干+-асаҡ/-әсәк/-ясаҡ/-йәсәк+人称。
变位例子：
ал-：аласаҡмын, аласаҡһың, аласаҡ, аласаҡбыҙ, аласаҡһығыҙ, аласаҡтар
күр-看：күрәсәкмен, күрәсәкһең, күрәсәк, күрәсәкбеҙ, күрәсәкһегеҙ, күрәсәктәр

用例：
Һин бик бәхетле буласаҡһың.
你将来会很幸福。【бәхет：幸福】
7.4 式
1）条件式：词干+-һа/һә+人称
变位例子：
бар-走：барһам, барһаң, барһа, барһаҡ, барһағыҙ, барһалар
бел-懂：белһәм, белһәң, белһә, белһәк, белһәгеҙ, белһәләр

用例：
Әгәр өлгөрһәм, был китапты уҡып сығам.
假如来得及我就把这本书读完。【өлгөр-：来得及】

2) 愿望式
巴什基尔语的愿望式有三种词缀。

-词干+-айым/әйем(单数)；-айыҡ/әйек(复数)。只用于第一人称。如：Алайым.我来拿吧。
-词干+-ҡыры/кере/ғыры/гере。如：Ни һөйләйһең, хоҙай һуҡҡыры.你要是说了什么，希望老天爷惩罚你。
-词干+-ҡы/ке/ҡо/кө/ғы/ге/ғо/гө+人称+килә，如：Алғым килә.我想拿。

3) 命令式：词缀如下
1sg    无
2sg    无(词干)
3sg    -һын/һен/һон/һөн
1pl    -айыҡ/әйек/йыҡ/йек
2pl    -ыгыҙ/егеҙ/оғоҙ/өгөҙ/ғыҙ/геҙ
3pl    -һындыр/һендер/һондор/һөндөр

变位例子：
башла-开始：无，башла, башлаһын, башлайыҡ, башлағыҙ, башлаһындыр