http://s7/mw690/ab76a8eegx6Cia1uJ6e96&690

Söyembikä Tatarstannıñ häm Tatar halkınıñ milli kaharmanı bulıp anıñ fağcialı tarihen häm yazmışın keçkenä genä ber bala da belä. Söyеmbikä Nogay talınzan Kırım Hanı Yusufbek’neñ kızı häm Kazan Hanı Safagäräy’neñ (1536-1549) hatını. 1549 ınçı yılda Safagäräy Han wafat bulgaç 5 yäşlek ulları Ütämeşgäräy Han öçen Söyembikä patşalıknı alıp bara. İptäşeneñ kabere yanında tözelgän manara 460 dan soñ äle dä Kazanda basıp tora häm “Söyembikä Manarası” dip atala.

1437 ençe yılda Kazan Hanlıgın korgan Uluğ Mohammäd Han Mäskäü Knezi Wladimirne sugışta cingäç ike yak arasında Kasıym Hanlıgı korıla häm Mäskäü här yıl Kazan Hanlıgına 30 meñ altın birergä mäcbür bula. Mäskäü köçlängäç 1481 yılında 30 meñ altınnı tülämi häm Kazan Hanlıgı kulı astındagı cirlärne ala başlıy. 1551 ençe yılga kilep citkändä Yawız İvan Kazannı alıp Hanlıknı beterergä hazerlänä. Bu fağcianı tuktatır häm yaratkan şähäre Kazannıñ cimerelep-yandırıluınnan kotkarır öçen Söyembikä Tsarga äsir bulıp ulı belän Mäskäügä barırga razı bulgan. Sezneñ tıñlap torgan “Söyembikä Kitep Bara” digän cır Kazan halkınıñ borçılıp Söyembikäne ozatkan wakıtnı añlata.

Kızganıçka karşı Söyembikä bula torgan halne ber yılga gına kiçektergän. Yawız İvan 1552 yılda Kazannı basıp alıp, cimerep-yandırgan, 30,000 keşene yuk itkän häm Tatar awıllarındagı Möselman halıknı köçläp Kristiyan yasaw programın başlatıp, kürkäm halkıbıznı Möselman -Keräşen dip ikegä bülgän. Ütämeşgäräyne çukındırıp aña Aleksandr isemen birgännär, häm ber niçä wakıttan soñ ul da belenmägän säbäplärdän wafat bulgan. Anıñ kabere Kremlindä bulsa da, änise Söyembikägä ni bulganın belmibez. Kaysı keşelär anı köçläp kiyäügä birgännär dip, kaysı keşelär ul kahrından yöräge şartlap ülgän dip uylıylar.

http://s12/mw690/ab76a8eegx6Cia3VHyrab&690

Сөембикә (шулай ук Сөенбикә) — улы Үтәмеш-Гәрәй бәлигъ булмаган вакытта Казан ханлыгы патшабикәсе (1549-1551). Юсыф бәк кызы, Җангали, Сафа-Гәрәй, Шаһгали ханнары хатыны. Сөембикә — Ислам тарихында ил белән идарә иткән беренче мөселман хатын-кызларның берсе.
Туу һәм үлү даталары билгесез. 1551 елда ул казанлылар тарафыннан акча белән бергә Мәскәүгә озатыла. Бер ярым елдан соң үзе теләмәгән килеш Шаһгалига киягә чыга.

Бервакыт Мәскәү патшасы Явыз Иван Сөембикә ханбикәнең гүзәллеге турында ишетеп, аңа димчеләрен җибәрә. Горур ханбикә рус патшасына кияүгә чыгудан баш тарта. Явыз Иван үз теләгең белән чыкмасаң, мин сине яу чабып алам ди һәм ишле гаскәре белән Казанны камый. Сөембикә Казан халкын коткару өчен, рус падишаһына җиде көндә күкләргә тиеп торган җиде катлы биек манара төзесәң, кияүгә чыгам, ди. Җиденче көн тәмамлануга патшаның осталары манараны төзеп бетерә. Шул чагында Сөембикә манараның иң югары катына менеп, аска ташлана. Гүзәл ханбикә рус хөкемдары кулына төшәргә теләмичә, әнә шулай һәлак була. Халык горур кызы хөрмәтенә манараны Сөембикә исеме белән атап йөртә башлаган.
Башка бер риваятьтә манараны яраткан ире Сафагәрәй хөрмәтенә Сөембикә салдырган дип сөйләнә. Аның мәете манара янындагы таш төрбәгә салынган булган. Сөембикә иренең үле гәүдәсе янында еш булып, күз яшьләрен күп агызган. Рус елъязмачысы Сөембикәнең ире кабере белән хушлашуын менә ничек сурәтли: “Кайгы баскан ханбикә ире төрбәсенә керде, каберне кочаклап, канлы яшьләр түгеп, елый башлады: Бөек ханым! Сөекле хатының һәм улың белән ниләр булганын белмисең! Явыз рус патшасы кулларына калдык. Аңа каршы торырга үземнең генә көч-гайрәтем җитмәде. Ярдәм итә алырлык беркем юк, сөекле ханым! Караңгы гүрләрдән чыгып, мине үзеңә ала, икебезгә бер кабер булсын!” ханбикә ире кабере янында шулай үксеп озак елаган, хәтта аны алырга килгән гаскәр башлыгы түзмәгән, төрбәгә җыелган бар халык күз яшьләрен агызган. Соңыннан Казан халкы гүзәл, акыллы, игелекле ханбикәсен канлы яшьләр түгеп Мәскәүгә зурлап озаткан.

Soyombike is the national hero of Tatars and Tatarstan and even a child knows the tragic history and the destiny of Soyombike. She is the daughter of Crimean Khan of Nogay branch Yusufbek and the wife of Safagaray Khan of Kazan (1536-49). After the death of Safargaray in 1549, Soyombike became the regent for her 5-year old son, Utemeshgaray. The tower erected by Soyombike at the site of her husband's tomb is still standing in Kazan after more than 450 years and aptly named the Soyombike Tower.

Ulug Muhammad Khan, the founder of Kazan Khanate, defeated Muscowy Tsar Wladimir in 1437, created Qasim Khanate as a buffer zone between Moscow and Kazan and the Tsars of Moscow agreed to pay an annual tribute of 30,000 gold to Kazan Khanate. Moscow stopped paying tribute in 1481 and gradually conquered areas under the control of Kazan Khanate. By 1551 Tsar Ivan the Terrible was ready to conquer Kazan. To avoid calamity, Soyombike agreed to become hostage to the Tsar with her son, and went to Moscow and spare her beloved city from destruction. The song you hear "Soyombike kitep bara" means "Soyombike is going away" while her subjects are in anguish.

Unfortunately, she was only able to postpone the inevitable only by a year. In 1552, Ivan the Terrible took the city, massacred more than 30,000 inhabitants and initiated a program to convert the Muslim Tatars of the vast hinterland into Christianity. Utemeshgaray was baptized, renamed as Aleksandr and died under mysterious circumstances. His tomb is within the Kremlin walls and the fate of his mother Soyombike is uncertain. Some believe that she was forcibly married again and others believe she died of broken heart.