加载中…
个人资料
  • 博客等级:
  • 博客积分:
  • 博客访问:
  • 关注人气:
  • 获赠金笔:0支
  • 赠出金笔:0支
  • 荣誉徽章:
正文 字体大小:

[转载]《高昌馆杂字》

(2012-06-02 15:53:02)
标签:

转载

原文地址:《高昌馆杂字》作者:秋辞流云

http://s16/middle/9d84b976xb5516b46f4df&690

华夷译语·高昌馆杂字》是明代编篡的一部汉文、回鹘(古维吾尔)文对照的分类词汇集,由汉义、回鹘语汉文音译、回鹘文对照构成,是最早的汉-回鹘语词典。有四种版本,三种藏北京图书馆,一种藏中央民族大学图书馆。

    《高昌馆杂字》编篡的年代大概是在明永乐五年(1407),即东疆一代的回鹘人人尚未信仰伊斯兰教时期,所以词汇中基本没有阿拉伯、波斯语词汇,较好地反映了前伊斯兰时期突厥-回鹘语的原貌。

《高昌馆杂字》词语共分十七门类,含1000多条词。

下表中汉文、音译都是原文,回鹘语系用ULY转写,“现代维吾尔语”一栏系本人所加。

                                 天文门 asman qismi   

汉语

音译

回鹘语

现代维吾尔语

腾克力

tengri

Tengriasman

tin

Yeltiniq

kün

kün

ay

ay

允秃思

yultus

yulduz

脉尺

Meqit

 

yel

Shamal

卜力

bulet

bulut

苦儿起列的

körkiredi

güldurmama

傲察恨的

ot chagëldi

chaqmaq

呀木儿

yaghmur

yamghur

哈儿

qar

qar

木思

muz

muz

满都儿

möndür

möldür

起劳

qëraw

qiro

守得林

shiküderin

shebnem

马南

manan

tuman

羽喇

yulaq

Hesen-hüsen

土敦

tutun

tütün

秃吞的

tutuledë

tutuldi

日蚀

坤秃吞的

kün tutuldë

kün tutuledi

月蚀

哀秃吞的

ay tutuldë

ay tutuldi

阴了

卜力板的

bulët  boldë

hawa tutuldi

晴了

阿嗔的板的

acheldë boldë

hawa ëchildi

燥了

苦儿哈板的

qughaq boldë

qurghaq boldi

湿了

湾板的

öl boldë

yöl boldi

天晓

汤阿的

tang attë

tang süzüldi

天黑

卜儿孤板的

bürküt boldi

qarangghu boldi

天亮

汤阿儿得

tang erte

tang atti

天暗

哈朗呼板的

Qarangghu boldë

Qarangghu

日出

坤尺的

kün chëqtë

kün chiqti

日落

坤把的

kün  battë

kün  patti

刮风

烟得伯喇的

yel tebretti

Shamal chiqti

落雨

呀木儿呀的

yamghur yaghdë

yamghur yaghdi

细风

额信板的

esin boldë

meyin shamal

狂风

卜儿罕

börghan(borghan)

boran

青空

渴哈力

kök qaleq

kök asman

光明

呀禄呀淑

yaruq yashuq

yoruq

明星

喘板

cholpan

cholpan

众星

忒林允秃思

talëm yultuz

yultuzlar

攒昂

兀格儿

öker

öker

紫微星

俺吞哈足

altun qazuq

altun qozuq

 

 

 

 

 

                              地理门 Yer qismi   

汉语

音译

回鹘语

现代维吾尔语

叶儿

yir

yer

秃伯喇

topraq

tupraq

tagh

tagh

suw

su

qum

qum

莫连

mören

derya

köl

köl

塔雷

taluy

dëngiz

兀库斯

ögüz

östeng

苦都

quduq

quduq

yol

yol

卜拉

bulaq

bulaq

把力

balëq

sheher

兀鲁思

ulus

dölet

霭因

ayël

yëza

审得安

shildegen

kenit

塔失

tash

tash

歪忙

oymang

Oyman azgal orek

阿的思

adez

igiz

卜的

bödi

Töwen pes

以喇

yëraq

yiraq

呀恨

yaqën

yëqin

秃土蛮

Toq tömel

Chang-tozang

塔班

Daban(达坂)

Dawantagh choqisi

训麻

kölmek

köl

sin

qebre

园圃

把卜儿禄

Baq burluq

bagh

把撒儿

bazar

bazar

郡县

霭麻

aymaq

nahiye

藩篱

阿必

abeq

chitlaq

田地

塔力叶儿

Tarëq yir

Terilghu yer

野地

呀即叶儿

Yazi yir

Boz yer

高地

可期

kötki

döng

边地

起的叶儿

Qëdëq yir

Yaqa yer

城垣

Tam(现指墙)

sepil

流水

阿哈儿苏

Aghar suw

Aqar su

冰消

木思夕思的

Muz sezde

Muz iridi

关口

塔佞阿黑思

Taghnëng aghëz

Tagh ëghizi

 

 

 

 

 

 

 

 

  

                           时令门      Waqit qismi   

汉语

音译

回鹘语

现代维吾尔语

呀思

yaz

Etiyaz bahar

yay

yaz

曲思

küz

küz

乞失

qesh

qish

yél

yil

öt

waqit

坤都思

kündüz

kündüz

克扯

keche

kéche

以良板的

Yélang boldé

Sörün salqin

以夕板的

Isiq boldé

issiq

阿儿的

erte

etigen

克扯

kechee

kéche

养几

yengé

yéngi

阿思几

eski(现意:坏)

kona

温和

卜力烟板的

Buléyan boldé

Yilman issiq

寒冷

琐约板的

Soyuq boldé

soghuq

晚暮

克扯哈朗呼

Keche qarangghu

qarangghu

夜晦

克扯列板的

Kecherek boldé

gugum

冷冻

琐约董德

Soyuq tongdé

tongdi

旱了

苦禄的

Qurudé(现意:干了)_

Qurghaq boldi

古昔

卜伦黑阿儿得几

Burunqi erdiki

Burunqi qedimqi

如今

俺的黑

Amdé-qé

emdilikte

今日

卜坤

Bu kün

bügün

明日

倘答因

Tangda kün

ete

今年

卜因

Bu yél

Bu yil

明年

俺答因

Tangda yél

Kéler yil

新年

养几因

Yangé yél

Yéngi yil

旧年

阿思几因

Eski yél

Kona yil

来年

克力儿几因

Kelirki yél

Kéler yil

前年

板都儿几因

Bulturki yél(现意:去年)

Aldinqi yil

正月

阿兰哀

Aram ay

Birinchi ay

二月

以谨的哀

Ikindi ay

Ikkinchi ay

三月

羽顺尺哀

Üchünch ay

Üchünchi ay

四月

土儿钝尺哀

Törtünch ay

Tötinchi ay

五月

必甚尺哀

Bishinch ay

Beshinchi ay

六月

俺定尺哀

Alténch ay

Altinchi ay

七月

以定尺哀

Yitinch ay

Yettinchi ay

八月

赛信尺哀

Sékzinch ay

Sekkizinchi ay

九月

土蒜尺哀

Toghuzunch ay

Toqquzunchi ay

十月

我难尺哀

Onunch ay

Oninchi ay

十一月

必儿以起儿命尺哀

Bir ichiirminch ay

Onbirinchi ay

十二月

察沙卜哀

Qaqshabut ay

Onikkinchi ay

闰月

顺哀

Shün ayjün ay

Kebise ay

日日

坤坤宁克

Kün küninge

künde

四时

秃儿欲

Tört öt

Töt pesil

八节

塞乞思察

Sékiz chaq

Sekkiz mewsum

 

 

 

 

 

                               身体门   Beden  qismi   

汉语

音译

回鹘语

现代维吾尔语

卜丁

budén

beden

羽列

yürek

yürek

把失

bash

bash

  

玉思

yüz

yüz

养阿

Yangaq(现意:下巴)

chiray

撒尺

sach

chach

哈失

qash

qash

苦即

közi

köz

卜伦

burun

burun

阿黑思

aghéz

éghiz

苦喇

qulaq

qulaq

齿

替失

Tish(同库车方言)

chish

til

til

阿林

érin

Lew kalruk

以力

ilik

qol

but

pachaq

阿答黑

adaq(ayaq)

put

耸故黑

sönggögi

söngek

俺近

engil

müre dola

苦酸

köksöm

köksi

bel

bel

兀察

öche

dümbe

以扯孤

ichekü

üchey

哈林

qaren(现意:牛羊肚子)

qosaq

塔力

teri

tére

et

et gösh

秃土隆

tük tulung

tük yung

塔儿塔儿喇的

ter terledi

ter

qan

qan

指甲

挺喇

téngraq

tir naq

大牙

塔替失

tagh tish

uttur chish

股肱

撒恨都儿古尺

saghéndurghuche

kasa

 

 

 

 

 

                          花木门     Gül-giya  qismi   

明代汉语

名词

明代汉语音译

回鹘语

现代维吾尔语

现代汉语

音译

扯扯

Chechek

Gül  chéchek

古丽

以哈尺

Yéghach

Yaghach

亚哈其

柳树

琐各

Sögöt

Söget

苏盖提

  

者密失

Jemish

Miwe yimish

米歪

哈密失

Qamésh(现指芦苇)

Bambuk

巴木布克

麦草

撒蛮

Saman

Saman

萨马尼

卜儿察

Burchaq

Purchaq mash

普尔恰克

阿儿把

Arpa

Bughday

布呼代

哈炒喇

Qaqaura

Qarghay

卡拉哈依

阿儿都尺

Arduch

Archa

阿尔恰

列干

Legen

Yiken

依刊

把丹

Badam(现指巴旦木)

 

 

搠栓

Qoshum

Üzjme

玉居买

哈儿哈尺

          Qarghach

Qara yaghach

喀拉亚哈其

哈的儿罕

Qaderqan

Tuxumek

图呼麦克

Tal

Tal-söget

塔勒

土禄

Tölük

Shaptul

夏普图勒

额禄

Erük

Ürük

玉瑞克

椿

署怒

Sünük

 

 

搠卜罕

Qobuqan

Chilan

其兰

卜尊喇

Buzumla

Neshpüt  amut

乃西普提

那力尺

Naréd

Jüze apilsin

 

影的思

Yéldéz

Yildiz

依力地孜

尺必得

Chébéqé

Chiwiqshax

 

兀尺

Üchi

Uchi

兀其

叶必儿哈

Yabérqaq

Yopurmaq

哟普尔玛克

兀禄黑

Uruqé

Uruq

兀如克

土苦儿主黑

 Tuqurchuqé

Maysa

玛依萨

遣得儿

Kendir

Kendir

刊德尔

苦那

Qonaq(现指高梁)

Gürüch

贵瑞其

苦失

Küshi

 

 

考喇

Qawla

Cey  köktat

阔克塔提

察思克

Cheske

Zenjiwil

赞及维力

苏坤

Soghon

Sung piyaz

松皮芽孜

撒敦

Sadun

Samsaq

撒木撒克

吼儿得

kekürtte

Küdejusey

奎代

竹笋

哈密失佞思哈黑

Qaméshning tusqaqé

Bambuk bixi

 

芦芽

哈密失佞苦儿主黑

Qameshning tuqurchuqé

Qomush bixi

 

芝麻

坤尺

Künchit

Künjüt

坤居提

马莲

顺都儿哈

Sholdurqa

Chigh

其合

松子

撒木儿

Samur

Qarghay urughi

 

胡桃

影克

Yéngak

Yangaq

扬阿克

石榴

那喇

Nara

Anar

阿娜尔

葡萄

兀尊

Üzüm

Üzüm

玉尊姆

西瓜

哈儿卜思

Qarbuz

Tawuz

塔兀孜

甜瓜

哈温

Qaghun

Qoghun

阔浑

稍瓜

把的喇

Baderaq

 

 

糜子

玉儿

Yor

Aq-ushaq

 

胡椒

母儿察

Murch

Much  qaramuch

木其

花椒

牙儿麻

Yarma

Hajokawawachin

 

棉花

克得思

kebez

Kéwezpaxta

帕合塔

棉子

必答都

Bedadu

Künjüt

困具提

桂花

哈得思扯扯

Qadéz chechek

 

 

莲花

廉化

Linhuwa

Niluper

尼鲁帕尔

苏木

把干

Bagham

 

 

桦木

哈英

Qayéng

Qéyin

可因

乌木

阿必怒思

Abenuz

 

 

沉檀

真谈

Chinten

 

 

豆蔻

苦儿思阑

Qurslang

 

 

药材

兀答禄

Ot taluq

Dora-darman

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0

  

新浪BLOG意见反馈留言板 欢迎批评指正

新浪简介 | About Sina | 广告服务 | 联系我们 | 招聘信息 | 网站律师 | SINA English | 产品答疑

新浪公司 版权所有