[转载]《高昌馆杂字》

标签:
转载 |
http://s16/middle/9d84b976xb5516b46f4df&690
华夷译语·高昌馆杂字》是明代编篡的一部汉文、回鹘(古维吾尔)文对照的分类词汇集,由汉义、回鹘语汉文音译、回鹘文对照构成,是最早的汉-回鹘语词典。有四种版本,三种藏北京图书馆,一种藏中央民族大学图书馆。
《高昌馆杂字》词语共分十七门类,含1000多条词。
下表中汉文、音译都是原文,回鹘语系用ULY转写,“现代维吾尔语”一栏系本人所加。
汉语 |
音译 |
回鹘语 |
现代维吾尔语 |
天 |
腾克力 |
tengri |
Tengriasman |
气 |
听 |
tin |
Yeltiniq |
日 |
坤 |
kün |
kün |
月 |
哀 |
ay |
ay |
星 |
允秃思 |
yultus |
yulduz |
辰 |
脉尺 |
Meqit |
|
风 |
烟 |
yel |
Shamal |
云 |
卜力 |
bulet |
bulut |
雷 |
苦儿起列的 |
körkiredi |
güldurmama |
电 |
傲察恨的 |
ot chagëldi |
chaqmaq |
雨 |
呀木儿 |
yaghmur |
yamghur |
雪 |
哈儿 |
qar |
qar |
冰 |
木思 |
muz |
muz |
雹 |
满都儿 |
möndür |
möldür |
霜 |
起劳 |
qëraw |
qiro |
露 |
守得林 |
shiküderin |
shebnem |
雾 |
马南 |
manan |
tuman |
虹 |
羽喇 |
yulaq |
Hesen-hüsen |
烟 |
土敦 |
tutun |
tütün |
蚀 |
秃吞的 |
tutuledë |
tutuldi |
日蚀 |
坤秃吞的 |
kün tutuldë |
kün tutuledi |
月蚀 |
哀秃吞的 |
ay tutuldë |
ay tutuldi |
阴了 |
卜力板的 |
bulët |
hawa tutuldi |
晴了 |
阿嗔的板的 |
acheldë boldë |
hawa ëchildi |
燥了 |
苦儿哈板的 |
qughaq boldë |
qurghaq boldi |
湿了 |
湾板的 |
öl boldë |
yöl boldi |
天晓 |
汤阿的 |
tang attë |
tang süzüldi |
天黑 |
卜儿孤板的 |
bürküt boldi |
qarangghu boldi |
天亮 |
汤阿儿得 |
tang erte |
tang atti |
天暗 |
哈朗呼板的 |
Qarangghu boldë |
Qarangghu |
日出 |
坤尺的 |
kün chëqtë |
kün chiqti |
日落 |
坤把的 |
kün |
kün |
刮风 |
烟得伯喇的 |
yel tebretti |
Shamal chiqti |
落雨 |
呀木儿呀的 |
yamghur yaghdë |
yamghur yaghdi |
细风 |
额信板的 |
esin boldë |
meyin shamal |
狂风 |
卜儿罕 |
börghan(borghan) |
boran |
青空 |
渴哈力 |
kök qaleq |
kök asman |
光明 |
呀禄呀淑 |
yaruq yashuq |
yoruq |
明星 |
喘板 |
cholpan |
cholpan |
众星 |
忒林允秃思 |
talëm yultuz |
yultuzlar |
攒昂 |
兀格儿 |
öker |
öker |
紫微星 |
俺吞哈足 |
altun qazuq |
altun qozuq |
|
|
|
|
汉语 |
音译 |
回鹘语 |
现代维吾尔语 |
地 |
叶儿 |
yir |
yer |
土 |
秃伯喇 |
topraq |
tupraq |
山 |
塔 |
tagh |
tagh |
水 |
苏 |
suw |
su |
沙 |
坤 |
qum |
qum |
江 |
莫连 |
mören |
derya |
湖 |
宽 |
köl |
köl |
海 |
塔雷 |
taluy |
dëngiz |
河 |
兀库斯 |
ögüz |
östeng |
井 |
苦都 |
quduq |
quduq |
路 |
渊 |
yol |
yol |
泉 |
卜拉 |
bulaq |
bulaq |
城 |
把力 |
balëq |
sheher |
国 |
兀鲁思 |
ulus |
dölet |
乡 |
霭因 |
ayël |
yëza |
村 |
审得安 |
shildegen |
kenit |
石 |
塔失 |
tash |
tash |
坑 |
歪忙 |
oymang |
Oyman azgal orek |
高 |
阿的思 |
adez |
igiz |
低 |
卜的 |
bödi |
Töwen pes |
远 |
以喇 |
yëraq |
yiraq |
近 |
呀恨 |
yaqën |
yëqin |
尘 |
秃土蛮 |
Toq tömel |
Chang-tozang |
岭 |
塔班 |
Daban(达坂) |
Dawantagh choqisi |
池 |
训麻 |
kölmek |
köl |
坟 |
信 |
sin |
qebre |
园圃 |
把卜儿禄 |
Baq burluq |
bagh |
市 |
把撒儿 |
bazar |
bazar |
郡县 |
霭麻 |
aymaq |
nahiye |
藩篱 |
阿必 |
abeq |
chitlaq |
田地 |
塔力叶儿 |
Tarëq yir |
Terilghu yer |
野地 |
呀即叶儿 |
Yazi yir |
Boz yer |
高地 |
可期 |
kötki |
döng |
边地 |
起的叶儿 |
Qëdëq yir |
Yaqa yer |
城垣 |
丹 |
Tam(现指墙) |
sepil |
流水 |
阿哈儿苏 |
Aghar suw |
Aqar su |
冰消 |
木思夕思的 |
Muz sezde |
Muz iridi |
关口 |
塔佞阿黑思 |
Taghnëng aghëz |
Tagh ëghizi |
|
|
|
|
|
|
|
|
汉语 |
音译 |
回鹘语 |
现代维吾尔语 |
春 |
呀思 |
yaz |
Etiyaz bahar |
夏 |
埃 |
yay |
yaz |
秋 |
曲思 |
küz |
küz |
冬 |
乞失 |
qesh |
qish |
年 |
因 |
yél |
yil |
时 |
欲 |
öt |
waqit |
昼 |
坤都思 |
kündüz |
kündüz |
夜 |
克扯 |
keche |
kéche |
凉 |
以良板的 |
Yélang boldé |
Sörün salqin |
热 |
以夕板的 |
Isiq boldé |
issiq |
晨 |
阿儿的 |
erte |
etigen |
夕 |
克扯 |
kechee |
kéche |
新 |
养几 |
yengé |
yéngi |
旧 |
阿思几 |
eski(现意:坏) |
kona |
温和 |
卜力烟板的 |
Buléyan boldé |
Yilman issiq |
寒冷 |
琐约板的 |
Soyuq boldé |
soghuq |
晚暮 |
克扯哈朗呼 |
Keche qarangghu |
qarangghu |
夜晦 |
克扯列板的 |
Kecherek boldé |
gugum |
冷冻 |
琐约董德 |
Soyuq tongdé |
tongdi |
旱了 |
苦禄的 |
Qurudé(现意:干了)_ |
Qurghaq boldi |
古昔 |
卜伦黑阿儿得几 |
Burunqi erdiki |
Burunqi qedimqi |
如今 |
俺的黑 |
Amdé-qé |
emdilikte |
今日 |
卜坤 |
Bu kün |
bügün |
明日 |
倘答因 |
Tangda kün |
ete |
今年 |
卜因 |
Bu yél |
Bu yil |
明年 |
俺答因 |
Tangda yél |
Kéler yil |
新年 |
养几因 |
Yangé yél |
Yéngi yil |
旧年 |
阿思几因 |
Eski yél |
Kona yil |
来年 |
克力儿几因 |
Kelirki yél |
Kéler yil |
前年 |
板都儿几因 |
Bulturki yél(现意:去年) |
Aldinqi yil |
正月 |
阿兰哀 |
Aram ay |
Birinchi ay |
二月 |
以谨的哀 |
Ikindi ay |
Ikkinchi ay |
三月 |
羽顺尺哀 |
Üchünch ay |
Üchünchi ay |
四月 |
土儿钝尺哀 |
Törtünch ay |
Tötinchi ay |
五月 |
必甚尺哀 |
Bishinch ay |
Beshinchi ay |
六月 |
俺定尺哀 |
Alténch ay |
Altinchi ay |
七月 |
以定尺哀 |
Yitinch ay |
Yettinchi ay |
八月 |
赛信尺哀 |
Sékzinch ay |
Sekkizinchi ay |
九月 |
土蒜尺哀 |
Toghuzunch ay |
Toqquzunchi ay |
十月 |
我难尺哀 |
Onunch ay |
Oninchi ay |
十一月 |
必儿以起儿命尺哀 |
Bir ichiirminch ay |
Onbirinchi ay |
十二月 |
察沙卜哀 |
Qaqshabut ay |
Onikkinchi ay |
闰月 |
顺哀 |
Shün ayjün ay |
Kebise ay |
日日 |
坤坤宁克 |
Kün küninge |
künde |
四时 |
秃儿欲 |
Tört öt |
Töt pesil |
八节 |
塞乞思察 |
Sékiz chaq |
Sekkiz mewsum |
|
|
|
|
汉语 |
音译 |
回鹘语 |
现代维吾尔语 |
身 |
卜丁 |
budén |
beden |
心 |
羽列 |
yürek |
yürek |
头 |
把失 |
bash |
bash |
|
玉思 |
yüz |
yüz |
面 |
养阿 |
Yangaq(现意:下巴) |
chiray |
发 |
撒尺 |
sach |
chach |
眉 |
哈失 |
qash |
qash |
眼 |
苦即 |
közi |
köz |
鼻 |
卜伦 |
burun |
burun |
口 |
阿黑思 |
aghéz |
éghiz |
耳 |
苦喇 |
qulaq |
qulaq |
齿 |
替失 |
Tish(同库车方言) |
chish |
舌 |
听 |
til |
til |
唇 |
阿林 |
érin |
Lew kalruk |
手 |
以力 |
ilik |
qol |
腿 |
卜 |
but |
pachaq |
脚 |
阿答黑 |
adaq(ayaq) |
put |
骨 |
耸故黑 |
sönggögi |
söngek |
肩 |
俺近 |
engil |
müre dola |
胸 |
苦酸 |
köksöm |
köksi |
腰 |
判 |
bel |
bel |
背 |
兀察 |
öche |
dümbe |
肠 |
以扯孤 |
ichekü |
üchey |
腹 |
哈林 |
qaren(现意:牛羊肚子) |
qosaq |
皮 |
塔力 |
teri |
tére |
肉 |
额 |
et |
et gösh |
毛 |
秃土隆 |
tük tulung |
tük yung |
汗 |
塔儿塔儿喇的 |
ter terledi |
ter |
血 |
罕 |
qan |
qan |
指甲 |
挺喇 |
téngraq |
tir naq |
大牙 |
塔替失 |
tagh tish |
uttur chish |
股肱 |
撒恨都儿古尺 |
saghéndurghuche |
kasa |
|
|
|
|
明代汉语 名词 |
明代汉语音译 |
回鹘语 |
现代维吾尔语 |
现代汉语 音译 |
花 |
扯扯 |
Chechek |
Gül |
古丽 |
木 |
以哈尺 |
Yéghach |
Yaghach |
亚哈其 |
柳树 |
琐各 |
Sögöt |
Söget |
苏盖提 |
|
者密失 |
Jemish |
Miwe yimish |
米歪 |
竹 |
哈密失 |
Qamésh(现指芦苇) |
Bambuk |
巴木布克 |
麦草 |
撒蛮 |
Saman |
Saman |
萨马尼 |
豆 |
卜儿察 |
Burchaq |
Purchaq mash |
普尔恰克 |
麦 |
阿儿把 |
Arpa |
Bughday |
布呼代 |
松 |
哈炒喇 |
Qaqaura |
Qarghay |
卡拉哈依 |
柏 |
阿儿都尺 |
Arduch |
Archa |
阿尔恰 |
蒲 |
列干 |
Legen |
Yiken |
依刊 |
榧 |
把丹 |
Badam(现指巴旦木) |
|
|
桑 |
搠栓 |
Qoshum |
Üzjme |
玉居买 |
榆 |
哈儿哈尺 |
|
Qara yaghach |
喀拉亚哈其 |
槐 |
哈的儿罕 |
Qaderqan |
Tuxumek |
图呼麦克 |
柳 |
坍 |
Tal |
Tal-söget |
塔勒 |
桃 |
土禄 |
Tölük |
Shaptul |
夏普图勒 |
杏 |
额禄 |
Erük |
Ürük |
玉瑞克 |
椿 |
署怒 |
Sünük |
|
|
枣 |
搠卜罕 |
Qobuqan |
Chilan |
其兰 |
梨 |
卜尊喇 |
Buzumla |
Neshpüt |
乃西普提 |
橘 |
那力尺 |
Naréd |
Jüze apilsin |
|
根 |
影的思 |
Yéldéz |
Yildiz |
依力地孜 |
枝 |
尺必得 |
Chébéqé |
Chiwiqshax |
|
稍 |
兀尺 |
Üchi |
Uchi |
兀其 |
叶 |
叶必儿哈 |
Yabérqaq |
Yopurmaq |
哟普尔玛克 |
种 |
兀禄黑 |
Uruqé |
Uruq |
兀如克 |
苗 |
土苦儿主黑 |
|
Maysa |
玛依萨 |
麻 |
遣得儿 |
Kendir |
Kendir |
刊德尔 |
谷 |
苦那 |
Qonaq(现指高梁) |
Gürüch |
贵瑞其 |
香 |
苦失 |
Küshi |
|
|
菜 |
考喇 |
Qawla |
Cey |
阔克塔提 |
姜 |
察思克 |
Cheske |
Zenjiwil |
赞及维力 |
葱 |
苏坤 |
Soghon |
Sung piyaz |
松皮芽孜 |
蒜 |
撒敦 |
Sadun |
Samsaq |
撒木撒克 |
韭 |
吼儿得 |
kekürtte |
Küdejusey |
奎代 |
竹笋 |
哈密失佞思哈黑 |
Qaméshning tusqaqé |
Bambuk bixi |
|
芦芽 |
哈密失佞苦儿主黑 |
Qameshning tuqurchuqé |
Qomush bixi |
|
芝麻 |
坤尺 |
Künchit |
Künjüt |
坤居提 |
马莲 |
顺都儿哈 |
Sholdurqa |
Chigh |
其合 |
松子 |
撒木儿 |
Samur |
Qarghay urughi |
|
胡桃 |
影克 |
Yéngak |
Yangaq |
扬阿克 |
石榴 |
那喇 |
Nara |
Anar |
阿娜尔 |
葡萄 |
兀尊 |
Üzüm |
Üzüm |
玉尊姆 |
西瓜 |
哈儿卜思 |
Qarbuz |
Tawuz |
塔兀孜 |
甜瓜 |
哈温 |
Qaghun |
Qoghun |
阔浑 |
稍瓜 |
把的喇 |
Baderaq |
|
|
糜子 |
玉儿 |
Yor |
Aq-ushaq |
|
胡椒 |
母儿察 |
Murch |
Much |
木其 |
花椒 |
牙儿麻 |
Yarma |
Hajokawawachin |
|
棉花 |
克得思 |
kebez |
Kéwezpaxta |
帕合塔 |
棉子 |
必答都 |
Bedadu |
Künjüt |
困具提 |
桂花 |
哈得思扯扯 |
Qadéz chechek |
|
|
莲花 |
廉化 |
Linhuwa |
Niluper |
尼鲁帕尔 |
苏木 |
把干 |
Bagham |
|
|
桦木 |
哈英 |
Qayéng |
Qéyin |
可因 |
乌木 |
阿必怒思 |
Abenuz |
|
|
沉檀 |
真谈 |
Chinten |
|
|
豆蔻 |
苦儿思阑 |
Qurslang |
|
|
药材 |
兀答禄 |
Ot taluq |
Dora-darman |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|