1.语言概要

波斯语和普什图语同属印欧语系的伊朗语族，前者属于西支而后者属东支。普什图语同古代的阿维斯陀语、巴克特利亚语关系较近，同现代帕米尔诸语言也是亲属语言。两种语言均使用以阿拉伯字母为基础的文字，并根据各自的语音特点加入了新的字母。比如，波斯语的گ،پ،چ،ژ；普什图语的ۍ،ګ،‌‌‌ډ،ږ等。形态上，普什图语的形态比波斯语更为丰富，动词变化更是变化多端。

 

2.动词的形态

两种语言的动词都有时、式、态、体等语法范畴，人称根据时态的不同有少许差别，波斯语的人称体系相对简单，而普什图语较为复杂，比如过去时第三人称有阴阳性的区别，这一点波斯语里没有，因为波斯语失去了语法上的性。

 

2.1动词的不定式

波斯语的不定式由دن،تن结尾，如：خواندن“读”，گفتن“说”。普什图语不定式结尾是ل，读音为əl，如：کول“干”，پخول“准备”，اسویلل“深呼吸”。巧合的是，亚美尼亚语有一类动词不定式词尾发音与其类似，读作el，如սիրել（sirel）“爱”。动词不定式在波、普两种语言中都可以作为名词来用。

 

2.2动词的词干

波斯语和普什图语的动词在变位的时候需要用到不同的词干，波斯语和普什图语都有大量不规则的词干，学习的时候要一一记住。

波斯语

现在时词干 过去时词干 原型

خواندن خواند خوان

شستن شست شو

کاستن کاست کاه

 

普什图语

普什图语中现在时词干由原型去掉ل构成，同波斯语一样也有大量不规则形态，过去时词干即原型。

现在时词干 原型 汉译

کول کو- 干

لیکل لیک- 写

تلل ځ- 走

لوستل لول- 读

 

2.3人称

波、普两语的人称根据时态不同大致分为现在和过去两类，波斯语的人称较简单，而普什图语的人称复杂。

波斯语

人称I（过去时）

1sg م

2sg ی

3sg 无

1pl یم

2pl ید

3pl ند

 

人称II(现在时)

1sg م

2sg ی

3sg د

1pl یم

2pl ید

3pl ند

波斯语直陈式的这两组人称中仅第三人称单数有差别，其他无异。

 

普什图语

人称I（过去时）

1sg م

2sg ې

3sg阳性 无

3sg阴性 ه

1pl و

2pl ئ

3pl阳性 ل

3pl阴性 ې

 

人称II（现在时）

1sg م

2sg ې

3sg ی

1pl و

2pl ئ

3pl ی

 

2.4时

1）现在时

波斯语：می+现在时词干+人称II

普什图语：现在时词干+人称II

波斯语的می来自古语的همی，原是一个表示持续意义的副词，因此这个时态除了表示一般现在时之外也表示现在进行时。土耳其语里常用的“-yor-”现在时的用法也与此类似，即这种现在时可以表示经常发生的动作也可以表示眼下正在发生的动作。

变位例举：波斯خواندن，普什图لوستل

波:می خوانم، می خوانی، می خواند، می خوانیم، می خوانید، می خوانند

普:لولم، لولې، لولی، لولو، لولئ، لولی

普什图语中以ېدل和کېدل结尾的不及物动词在变位时要把دل变成ږ再加人称，如：

کېدل-کېږم،کېږې،کېږی،کېږو،کېږئ،کېږی

 

2)过去时

波斯语：过去时词干+人称I

普什图语：原型+人称I

两种语言的过去时构成并不复杂，变位列举如下：

波:خواندم، خواندی، خواند، خواندیم، خواندید، خواندند

普:ولوستلم، ولوستلې، ولوستل، ولوستله، ولوستلو، ولوستلئ، ولوستل، ولوستلې

普什图语过去的构成除了第三人称有阴阳性的区别外，还有及物动词与不及物动词的区别。及物动词如例举中的لوستل“读”在变位时需要在前面加و，不及物动词则无需加。

过去时的变化不是难点，难的是普什图语的过去时有作格结构，简单来说就是在过去时中，及物动词的主语用变格(oblique case)，宾语用主格，动词的性和数根据宾语来变。例如：

دا کتاب مې ولوست. 我读过了这本书。因为句中的لوستل是及物动词，主语زه要变为“弱音代词”مې，谓语动词为了与宾语保持一致，使用单数第三人称。要注意的是，波斯语、普什图语的主要语序都是主-宾-谓，但是普什图语过去时中的变格人称代词要放到宾语之后，构成宾-主-谓结构。

 

3)将来时

两种语言的将来时均为复合时态，波斯语是在主动词的过去时词干前加助动词خواستن的变位，普什图语是在现在时前加و به。

波:خواهم خواند، خواهی خواند، خواهد خواند، خواهیم خواند، خواهید خواند، خواهند خواند

普:و به لولم، و به لولې، وبه لولی، و به لولو، و به لولئ، و به لولی

 

4)现在完成时

波斯:过去时词干+ه(构成过去分词)+系词现在时变位的简式

普什图:过去分词+系词的现在时变位

变位例举：

波:خواندهام، خواندهای، خواندهاست، خواندهیم، خواندهید، خواندهند

普:لوستلی یم، لوستلی يی، لوستلی دی، لوستلی ده، لوستلی یو، لوستلی يی، لوستلی دي، لوستلی دي

普什图语的过去分词是直接在不定式上加ی。

 

5)过去进行时

波斯: می+一般过去时

普什图: 原型+人称I

两者均是在某种基本时态上“改进”而成时态，普什图语也是在一般过去时上做文章，波斯语是“加词”，而普什图语是“减词”，就是把普什图语及物动词一般过去时前و拿掉，不及物动词本来就无需و，所以形态与一般过去时相同。

 

2.5 动词的式

1)假定式

波斯:به+现在时词干+人称II

普什图:و+现在时

变位例举：

波:بخوانم، بخوانی، بخواند، بخوانیم، بخوانید، بخوانند

普: ولولم، ولولې، ولولی، ولولو، ولولئ، ولولی

 

2)能动式

波斯语没有与之对应的式，一般通过情态动词توانستن“能够”与各种分词和不定式等结合构成。普什图语则是用助动词شول“变成，是”和分词结合而成。

波斯语的能动表现：

a. توانستن的变位形式+که (常省略)+变位动词

من می بوانم بآنجا روم.

我能去那里。

b.不定式+ توانستن的变位形式

من بآنجا رفتن می توانم.

我能去那里。

c.过去分词+ توانستن的变位形式

من بآنجا رفته می توانم.

我能去那里。

 

普什图语的能动表现

普什图语的能动式有多种时态，时态通过助动词体现，语序固定。

a.现在时=过去分词+شول的现在时

b.将来时=过去分词+شول的将来时

c.过去时=过去分词+شول的过去时

例句：

زه به لیکلای شم.

我将会写。

زه نن کار لوم اوله تا سره تللی نه شم.

我今天有事不能和你一起去了。

 

3)命令式

两种语言的命令式构成都很简单。波斯语和普什图语均为现在假定式加相关人称。

波斯:بگو/بگویید你说！/你们说！برو/بروید你去！/你们去！

普什图:راشه/راشئ你过来！/你们过来！ وگوره/وگوری你看！/你们看！